Savremeni grad Sparta gotovo da nema nikakvih dodirnih tačaka sa drevnom Spartom. Za početak, savremeni Grci su mudriji od svojih spartanskih predaka i hedonizam je važan deo njihovog postojanja.
Ipak, u sred grada postoje neke manje ruševine koje se nazivaju „Leonidin grob“. To je više marketinška priča, pošto Leonida svakako ne bi bio sahranjen van spartanskog Akropolja. Osim toga, istraživanja su pokazala da su ovde u pitanju ostaci malog helenističkog hrama.
„Leonidin grob“
„Leonidin grob“
Mada sam ja preko interneta „istraživala“ restorane u centru Sparte, na ovom mestu sam videla jedan restoran koji mi se dopao, pa sam tu sela. Bilo je par razloga za tako nešto. Prvo – bila sam gladna. Drugo – restoran i stolovi su bili u debeloj hladovini što mi je jako prijalo. I treće – osim mene, svi ostali posetioci su bili lokalni ljudi. To je po meni uvek dobar znak. I bila sam u pravu. Odlučila sam se za suvlaki u lepinji i to za malu porciju (!).
Ručak u Sparti
Posle ove divne pauze, još malo sam prošetala po Sparti i tako otišla do Centralnog trga gde se može videti i statua Spartanskog heroja.
Centralni trg u Sparti
Statua Spartanskog heroja
A zatim sam se vratila do kola i prebacila do sela Mistra, udaljenog samo malo više od 5 km od Sparte, gde se nalazi izuzetno značajan Arheološki lokalitet Mistra. Ostaci ovog starog grada i utvrđenja mogu da se vide na padinama prvog uzvišenja iznad sela već sa prilaznog puta.
Ulaz u selo Mistra i stara Mistra na padinama brda
Prvo sam ipak otišla do hotela, smestila se u sobu, slikala pogled, a onda se kolima prebacila do gornjeg parkinga.
Pogled na delove savremene i stare Mistre
Naime, pošto je grad bio podignut na strmom uzvišenju na obroncima planinskog venca Taijetos, postoji par njegovih delova koji se mogu obići, a ja sam rešila da prvo krenem od najvišeg dela gde se nalaze ostaci utvrđenja ili citadele Mistra.
Put koji vodi do gornjeg parkinga sa kojeg je najbolje obilaziti najviši i srednji deo lokaliteta je dosta zavojit, a sa nekih deonica se pruža veoma lep pogled na lokalitet. Ja sam ovde bila i 2013. godine i to u januaru kada su vreme i vegetacija bili sasvim drugačiji, pa ću povremeno ubacivati i te stare slike. Pošto je u pitanju lokalitet čija je izgradnja krenula početkom XIII veka, razlika u starosti fotografija od desetak godina je zanemariva.
Pogled na lokalitet Mistru i dolinu u kojoj je Sparta, 2013. god.
Dakle, mene je prvo zanimalo da odem do samog vrha uzvišenja gde se nalaze ostaci citadele.
Pogled na ostatke utvrđenja ili citadele Mistra
Izgradnja Mistre je krenula 1249. godine i to tako što su Franci podigli utvrđenje na uzvišenju čiji je vrh na 620 m nadmorske visine. Kao i u drugim delovima Peloponeza, ovde su zatim došli Vizantinci i to vrlo brzo – citadela im je predata već 1262. godine, a kasnije i Osmanlije (1460.) i Mleci. Srednjevekovni grad je konačno napušten 1834. godine i od njega su do danas ostale samo ruševine.
Osnovni koncept čitavog grada su postavili Vizantinci koji su imali „obrazac“ za podizanje utvrđenih gradova na uzvišenjima, a koji je obuhvatao podelu u tri sektora. Na vrhu se nalazio akropolj ili citadela i to je bilo u neku ruku i prirodno uporište odakle se grad, kako se povećavao broj stanovnika, postepeno širio. Ispod su se prostirale dve linije odbrane koje su stvarale prostor za gornji i donji grad, i objekti su se zapravo podizali između ova dva odbrambena pojasa. U Gornjem gradu su se nalazile palate, administrativni centar i smeštaj za aristokrate. U Donjem gradu su podignute i brojne crkve i manastiri, a takođe i kuće za zvaničnike i druge gradske stanovnike. Seljaci su živeli van zidina grada.
Na kraju se došlo do grada koji je bio značajno manji od Soluna ili Carigrada, ali se ipak smatrao velikim vizantijskim centrom u južnoj Grčkoj.
U okviru prvobitnog utvrđenja na samom vrhu su se takođe nalazili razni objekti, a sve je to bilo okruženo zidinama. Mada su Franci postavili temelje, utvrđenje je vremenom značajno unapređeno od strane ostalih vladara – tu su zidna platna, kule, cisterne za vodu.
Tako sam ja stazom za posetioce krenula da se penjem ka vrhu.
Citadela Mistra, detalj
Sa istog parkinga gde sam ostavila kola, ali drugom stazom, ide se do srednjeg dela ostataka srednjevekovne Mistre (Gornjeg grada), ali sam ja tamo otišla nešto kasnije. Tu se posebno ističe crkva Sv. Mudrosti ili Aja Sofija u Mistri koju sam videla sa staze koja vodi ka citadeli.
Crkva Sv. Mudrosti ili Aja Sofija u Mistri
Citadela Mistra, detalj
Povremeno sam se zaustavljala ne samo da bih povratila dah, već i da bih se divila divnom pogledu koji se pruža odavde.
Pogled sa Citadele Mistra
Pogled sa Citadele Mistra
A onda sam stigla i do vrha i tu malo prošetala.
Citadela Mistra, detalj
Citadela Mistra, detalj
Citadela Mistra, detalj
Citadela Mistra, detalj
Citadela Mistra, detalj
Ipak, ovde mi je posebno impresivan bio pogled. Zapravo, na koju god stranu da sam pogledala, sve je izgledalo veličanstveno.
Pogled na sever i kompleks Palate u Mistri
Pogled na kompleks Palate u Mistri u Gornjem gradu
Pogled na Svetu mitropolitsku crkvu Sv. Dimitrija u Mistri u Donjem gradu
Nakon što sam izvesno vreme uživala u divnom pogledu i snimala ga, vratila sam se istim putem kojim sam i došla, ali umesto da odem do parkinga, prošetala sam do nedaleke crkve Sv. Mudrosti ili Aja Sofija u Mistri koja se nalazi u Gornjem gradu.
Crkva Sv. Mudrosti ili Aja Sofija u Mistri
Crkva Sv. Mudrosti ili Aja Sofija, detalj (2013.)
Ova crkva je pripadala palati i podignuta je u XIV veku (1350-1365) od strane despota Manojla Kantakuzina (r/v. c. 1326/1349-1380). Inače, u doba Vizantije, ovde je zapravo postojala država koja se zvala Morejska despotovina, koja je svoje ime dobila po srednjevekovnom nazivu za Peloponez (Moreja), a njome su vladali vizantijski prinčevi sa titulom despota.
Crkva Sv. Mudrosti ili Aja Sofija (2013.)
Crkva Sv. Mudrosti ili Aja Sofija
Crkva Sv. Mudrosti ili Aja Sofija
Crkva Sv. Mudrosti ili Aja Sofija (2013.)
Na crkvi se mogu videti različiti stilski uticaji, kako vizantijski, tako i zapadni, ali je sve izuzetno skladno ukomponovano. Kada se uđe u crkvu, na jednom mestu može da se vidi i deo originalnog poda urađenog od mermera u više boja.
Crkva Sv. Mudrosti ili Aja Sofija, detalj
Crkva Sv. Mudrosti ili Aja Sofija, detalj
Posebno je zanimljiva oltarska apsida. Naime, običaj je bio da se u polu-kupoli oltarske apside u vizantijskim crkvama oslikava Bogorodica. Ovde je, međutim, na tom mestu naslikan Hristos.
Crkva Sv. Mudrosti ili Aja Sofija, detalj
To odstupanje od uobičajene prakse podržava stav da je ova crkva u početku zapravo bila glavna crkva manastira Hrista Zoodotesa, tj, Hrista davaoca života.
Crkva Sv. Mudrosti ili Aja Sofija, detalj
Crkva Sv. Mudrosti ili Aja Sofija, detalj
Osim toga, crkva je služila i za sahranjivanje, pa su tako istraživanja polovinom XX veka otkrila brojne posmrtne ostatke, a na osnovu grobnih priloga može da se zaključi da se tu sahranjivala vlastela iz despotata.
Crkva Sv. Mudrosti ili Aja Sofija, detalj
Crkva Sv. Mudrosti ili Aja Sofija, detalj
Crkva Sv. Mudrosti ili Aja Sofija, detalj
Kada sam izašla ispred crkve, prvo sam snimila ostatke nekadašnje manastirske trpezarije, a zatim sam sa visine pogledala i Despotovu palatu.
Manastirska trpezarija
Mada je Despotova palata svakako jedan od najvažnijih objekata na lokalitetu, ja je nisam posetila ni u januaru 2013. ni u septembru 2023. godine. Logično je da se čovek zapita zašto je to tako.
Pa zato što je u oba slučaja bilo sasvim jasno da su se tu odvijali nekakvi radovi na objektu, tako da nisam ni pokušavala da odem do palate.
Despotova palata u januaru 2013.
Despotova palata u septembru 2023.
Palata se sastoji iz dva krila; jedno je podignuto u XIII-XIV veku, a drugo u XV veku. Ako se jednog dana ovde ponovo vratim i tada odem do palate, onda mogu malo više o njoj i da pišem. Za sada evo fotografije koja prikazuje i ostatke građevina zapadno od palate.
Lokalitet u Mistri, detalj
Ne tako daleko od crkve Sv. Mudrosti ili Aja Sofija nalazi se i crkva Sv. Nikole, ali nisam otišla ni do nje. Naime, imala sam ograničeno vreme, a veoma ambiciozne planove što se tiče lokaliteta u Mistri, a oni su me vodili na drugu stranu. Osim toga, nije mi se sviđala ideja da se dalje spuštam niz padinu imajući u vidu da su mi kola ostala na gornjem parkingu. Zato sam se vratila do parkinga, sela u kola i spustila se do donjeg parkinga gde se ujedno kupuje i ulaznica za obilazak lokaliteta, a tu je i glavni ulaz u Donji grad.
Ulaz u Donji grad
Kada sam ušla u prostor lokaliteta, prvo sam snimila padine na kojima je podignuta Mistra, a tu se vidi i citadela na vrhu, kao i manastir Pantanasa koji sam planirala da posetim nešto kasnije.
Lokalitet u Mistri
Sada sam prvo otišla do katedrale, odnosno, do Svete mitropolitske crkve Sv. Dimitrija koja se nalazi u Donjem gradu i koja je podignuta posle 1264. godine (nije izvesna godina, ali svakako u drugoj polovini XIII veka). Ovo je jedan od tri najznačajnija sakralna spomenika na lokalitetu Mistre.
Crkva Sv. Dimitrija
Kompleks crkve je okružen zidinama i tu sa staze postoji ulaz u prednji deo, odakle se kroz drugu kapiju i niz stepenice spušta u prednju portu crkve.
Crkva Sv. Dimitrija, detalj
Crkva Sv. Dimitrija, detalj
Sa vrha stepenica se pruža odličan pogled na pročelje crkve.
Crkva Sv. Dimitrija
Na desnoj strani prethodne fotografije vidi se česma, a na sledećoj fotografiji iz 2013. godine, vidi se i česma (na levoj strani slike), ali i stepenište kojim se spušta u prednju portu.
Crkva Sv. Dimitrija, detalj (2013.)
Crkva je prvobitno sagrađena u obliku trobrodne bazilike sa bačvastim svodovima, ali je u XV veku gornjim delovima crkve data krstoobrazna osnova, a dodate su i kupole. Ovaj graditeljski spoj iz različitih vekova se vidi u obliku izvajanog friza.
Crkva Sv. Dimitrija, detalj
Lukovi se oslanjaju na stubove sa vizantijskim kapitelima
Crkva Sv. Dimitrija, detalj
Freske su iz XIII i XIV veka.
Crkva Sv. Dimitrija, detalj
Crkva Sv. Dimitrija, detalj
Iz prostora prednje porte, osim u crkvu, može da se uđe i u dvorište sa arkadama iz XVIII veka.
Crkva Sv. Dimitrija, detalj
U nekim delovima još uvek može da se vidi dekoracija u vidu zidnih slika.
Crkva Sv. Dimitrija, detalj
U okviru kompleksa je i Arheološki muzej u Mistri, ali ga ja nisam posetila jer su me u ovom trenutku više zanimale crkve. Ipak, u januaru 2013. godine je u trenutku kada sam ovde bila počela da pada jaka kiša, pa sam iskoristila povoljne okolnosti i popela se na sprat i da bih se zaštitila od kiše, i da bih malo posmatrala i slikala detalje.
Crkva Sv. Dimitrija, detalj (2013.)
Crkva Sv. Dimitrija, detalj (2013.)
Crkva Sv. Dimitrija, detalj (2013.)
Tada je u jednom trenutku kiša prestala da pada i čak je provirilo sunce, pa je to stvaralo divne prizore. Evo jednog:
Središnja kupola crkve Sv. Dimitrija i citadela na vrhu uzvišenja (2013.)
Na lokalitetu u Mistri postoji puno staza, tj, posetilac može da obilazi različite objekte kojim god hoće redom, ali to po pravilu uključuje i dosta penjanja i spuštanja. Da bih sebi olakšala, ja sam se potrudila da osmislim (za mene) idealnu putanju. Tako sam se uputila stazom koja vodi pored crkve Blagoveštenja, ali je crkva bila zatvorena. Što se tiče fotografisanja, mnogo mi je bolje ispala slika iz 2013. godine na kojoj se vidi i ova crkva, kao i crkva Sv. Teodora – sve je bilo sveže oprano kišom i obasjano suncem, a ujedno je mogao da se vidi i sneg na obližnjim planinskim visovima.
Crkva Blagoveštenja, levo, i crkva Sv. Teodora, desno (2013)
Sledeća na mom putu obilaska bila je crkva Sv. Teodora.
Crkva Sv. Teodora
Crkva je krajem XIII veka (1290-1295) podignuta na krstoobraznoj osnovi. Posebno se ističe kube koje stoji na 16-stranom tamburu.
Crkva Sv. Teodora, detalj
Crkva Sv. Teodora
Direktno prekoputa ulaza u crkvu Sv. Teodora, nalazi se porta crkve Bogorodice Odigitrije koja je kao katolikon (glavna crkva) bila deo manastira Vrontohijon. Sagrađena je oko 1310. godine.
Crkva Bogorodice Odigitrije
Prilaz crkvi je sa zadnje strane i to omogućava da se odmah uoči izvanredno urađena polukružna oltarska apsida sa triforom i bogatom dekoracijom.
Crkva Bogorodice Odigitrije, detalj
Do vrata na severnoj strani vodi rampa, a tu se mogu videti i stubovi koji su verovatno deo nekadašnjeg portika. Oni se mnogo bolje vide na još jednoj fotografiji iz 2013. godine koju sam snimila osvrnuvši se još jednom ka crkvi Sv. Teodora.
Crkva Bogorodice Odigitrije, detalj (2013.)
A onda sam otišla do pročelja uz koji je podignut i zvonik.
Crkva Bogorodice Odigitrije
Inače, i kod ove crkve postoje dve različite osnove – prizemlje ima osnovu trobrodne bazilike, a gornji sprat osnovu upisanog krsta iznad koga su kupole. Koliko sam čitala, ovaj stil može da se vidi jedino u Mistri.
Mada su Osmanlije po osvajanju Mistre ovu crkvu pretvorili u džamiju, danas, nakon restauracije, mogu da se vide izvanredni ostaci živopisa iz XIV veka.
Crkva Bogorodice Odigitrije, detalj
Crkva Bogorodice Odigitrije, detalj
Crkva Bogorodice Odigitrije, detalj
Crkva Bogorodice Odigitrije, detalj
Crkva Bogorodice Odigitrije, detalj
Crkva Bogorodice Odigitrije, detalj
Crkva Bogorodice Odigitrije, detalj
Crkva Bogorodice Odigitrije, detalj
Crkva Bogorodice Odigitrije, detalj
Nakon silnog uživanja u obilasku ove crkve, vratila sam se pored crkve Sv. Teodora i onda krenula jednom stazom koja je vodila blago uzbrdo. Odatle sam imala divan pogled.
Crkva Sv. Teodora
Evo i jednog izvanrednog detalja ove iste crkve iz 2013. godine.
Crkva Sv. Teodora, detalj
Takođe sam sa visine mogla lepo da vidim i crkvu Blagoveštenja, kao i crkvu Sv. Dimitrija.
Crkva Sv. Teodora i crkva Blagoveštenja
Crkva Blagoveštenja
Pogotovo je lepa fotografija crkve Sv. Dimitrija iz 2013. godine snimljena nakon što je posle obilne kiše sunce počelo da obasjava čitav kraj.
Crkva Sv. Dimitrija (2013.)
Taj efekat veličanstveno obasjanog predela mogao je da se vidi i dok sam u januaru 2013. godine nastavila svoj obilazak lokaliteta u Mistri.
Lokalitet u Mistri kada posle kiše sve obasja sunce
A onda se pojavila i duga... Prizor je bio spektakularan!
Lokalitet u Mistri kada posle kiše sve obasja sunce